Trong những năm gần đây, số lượng trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý có xu hướng gia tăng, đặt ra nhiều thách thức cho gia đình và đội ngũ chuyên gia/bác sĩ. Đây là nhóm trẻ có sự kết hợp giữa hai rối loạn phát triển: rối loạn phổ tự kỷ (ASD) và rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) với nhiều hành vi bất thường và khó kiểm soát. Để hiểu đúng về đặc điểm, nguyên nhân để kịp thời can thiệp cho trẻ mắc tự kỷ tăng động giảm chú ý, hãy tham khảo bài viết dưới đây của Học viện phát triển ngôn ngữ SPEECH.
Biểu hiện của trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý
Thừa năng lượng, khó kiềm chế cảm xúc, thiếu tập trung là những biểu hiện dễ thấy nhất ở trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý.
Thừa năng lượng
Trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý gần như không thể ngồi yên trong thời gian dài, luôn chuyển động, chạy nhảy, leo trèo liên tục trong mọi không gian. Đặc biệt, trẻ không nhận thức được mức độ nguy hiểm của hành vi, sẵn sàng chạy băng qua đường mà không theo dõi đèn tín hiệu hay các phương tiện khác, leo lên các vị trí cao hoặc thực hiện những hành động liều lĩnh, nguy hiểm đến tính mạng.
Trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý khó kiềm chế cảm xúc.
Khó kiềm chế cảm xúc
Khó kiềm chế cảm xúc cũng là một trong những biểu hiện nổi bật ở trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý. Trẻ thường phản ứng mạnh mẽ, đột ngột và quá mức trước những tình huống rất nhỏ trong cuộc sống hàng ngày. Những cảm xúc như tức giận, lo lắng, buồn bã hoặc phấn khích dễ bùng phát bất ngờ và kéo dài, khiến người lớn xung quanh cảm thấy khó hiểu và khó xử lý. Sự thiếu ổn định trong cảm xúc khiến trẻ dễ bị căng thẳng, mệt mỏi, khó hòa nhập với bạn bè và môi trường xung quanh.
Nguyên nhân dẫn đến việc khó kiềm chế cảm xúc ở trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý là hệ quả của rối loạn chức năng điều hành trong não bộ, ảnh hưởng đến khả năng tự kiểm soát và phản ứng linh hoạt trước các kích thích bên ngoài.
Thiếu tập trung
Trẻ mắc rối loạn phổ tự kỷ kết hợp tăng động giảm chú ý còn thiếu tập trung trong mọi hành động. Trẻ bị xao nhãng bởi các yếu tố xung quanh như tiếng ồn, ánh sáng, vật chuyển động, thậm chí là những suy nghĩ bất chợt trong đầu. Điều này khiến trẻ khó duy trì sự chú ý vào một nhiệm vụ cụ thể, nhất là các hoạt động cần sự kiên nhẫn như học tập, vẽ tranh, nghe kể chuyện hay làm theo hướng dẫn.
Không chỉ mất tập trung, trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý còn thường xuyên bỏ dở công việc giữa chừng, làm sai hoặc không hoàn thành nhiệm vụ. Một số trẻ có xu hướng lơ đãng, không lắng nghe khi người khác nói, ngay cả trong các tình huống tương tác đơn giản.
Nguyên nhân khiến trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý
Hiểu rõ nguyên nhân gây ra tình trạng tự kỷ tăng động giảm chú ý ở trẻ không chỉ giúp cha mẹ bớt lo lắng, mà còn tạo tiền đề để lựa chọn phương pháp can thiệp phù hợp và hiệu quả cho con. Đến nay, các chuyên gia vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra tình trạng này. Song nhiều nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền và sinh học thần kinh có thể là nguyên nhân chính.
Cụ thể, trẻ có người thân trong gia đình từng mắc tự kỷ hoặc tăng động giảm chú ý có nguy cơ mắc cả hai tình trạng này cao hơn ở trẻ bình thường. Các bất thường trong cấu trúc và chức năng não bộ, đặc biệt tại các vùng liên quan đến kiểm soát hành vi, cảm xúc và giao tiếp xã hội, cũng được ghi nhận ở những trẻ mắc cả hai rối loạn. Đồng thời, sự mất cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine và serotonin – vốn liên quan đến khả năng tập trung và điều tiết cảm xúc – là yếu tố gây ra chứng tự kỷ tăng động giảm chú ý ở trẻ.
Một số nguyên nhân khác như: mẹ gặp biến chứng trong thai kỳ, sinh non, thiếu cân khi sinh, phơi nhiễm với môi trường độc hại (như khói thuốc lá, kim loại nặng,…), hoặc căng thẳng tâm lý nghiêm trọng trong giai đoạn đầu đời, cũng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của trẻ, làm gia tăng khả năng trẻ bị mắc tự kỷ tăng động giảm chú ý.
Cần chủ động theo dõi và đưa trẻ đi thăm khám nếu có biểu hiện của tự kỷ tăng động giảm chú ý.
Cách phòng tránh trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý
Làm thế nào để phòng tránh tự kỷ tăng động giảm chú ý ở trẻ? Đây là thắc mắc chung của nhiều bậc phụ huynh khi có con em mắc cả 2 chứng này.
Hiện nay, chưa có phương pháp cụ thể và hiệu quả để phòng tránh hoàn toàn tình trạng trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý. Các chuyên gia đồng thuận rằng việc chăm sóc thai kỳ đúng cách, tạo môi trường phát triển lành mạnh và can thiệp sớm có thể giúp giảm nguy cơ, đồng thời hỗ trợ trẻ phát triển tối ưu nếu phát hiện dấu hiệu bất thường.
Trong thời gian mang thai, mẹ cần được theo dõi sức khỏe định kỳ, tránh tiếp xúc với các yếu tố gây hại cho cả mẹ và con như rượu, thuốc lá, chất kích thích hoặc môi trường ô nhiễm. Dinh dưỡng đầy đủ, kiểm soát tốt các bệnh lý nền và duy trì tinh thần ổn định trong suốt thai kỳ là những yếu tố quan trọng hỗ trợ sự phát triển não bộ của thai nhi.
Sau khi trẻ chào đời, cha mẹ cần theo dõi các mốc phát triển quan trọng của trẻ, bao gồm khả năng giao tiếp, khả năng tập trung, tương tác xã hội và kiểm soát hành vi. Dành cho con khoảng thời gian “chất lượng”, trò chuyện, chơi cùng và tạo môi trường kích thích sử dụng ngôn ngữ sẽ tăng cường kết nối não bộ và hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng một cách toàn diện.
Học viện phát triển ngôn ngữ SPEECH – đồng hành cùng trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý.
Đặc biệt, nếu trẻ có biểu hiện chậm nói, khó tập trung, hiếu động quá mức, kém tương tác với người khác,… cha mẹ nên sớm đưa trẻ đi thăm khám tại các cơ sở chuyên môn. Tại Học viện phát triển ngôn ngữ SPEECH, đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực can thiệp ngôn ngữ và hành vi luôn sẵn sàng đồng hành cùng gia đình trên hành trình giúp trẻ phát triển toàn diện. Đến với SPEECH, trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý được các bác sĩ/chuyên gia thăm khám chi tiết, xác định đúng tình trạng hiện tại. Phương pháp và lộ trình can thiệp được xây dựng cụ thể và phù hợp với đặc điểm tính cách và nhận thức của trẻ để tối ưu hiệu quả.
Việc hỗ trợ trẻ tự kỷ tăng động giảm chú ý đòi hỏi sự phối hợp chuyên sâu giữa các chuyên gia tâm lý, các phương pháp giáo dục đặc biệt và các bậc cha mẹ. Càng can thiệp sớm, trẻ càng có cơ hội cải thiện khả năng giao tiếp, kiểm soát hành vi và hòa nhập xã hội hiệu quả. Học viện phát triển ngôn ngữ SPEECH – tự tin đồng hành cùng trẻ đặc biệt.
