Trẻ Tăng Động Giảm Chú Ý (ADHD) Là Gì?

ADHD là gì?
Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là một trong những rối loạn phát triển thần kinh phổ biến và được nghiên cứu nhiều nhất ở trẻ em. “Neuro” có nghĩa là thần kinh, và các nhà khoa học đã phát hiện ra sự khác biệt trong cấu trúc não, mạng lưới thần kinh và chất dẫn truyền thần kinh của những người mắc ADHD.

ADHD là một tình trạng não mãn tính kéo dài, gây rối loạn chức năng điều hành, tức là ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát cảm xúc, suy nghĩ và hành động của một người. ADHD khiến người mắc khó khăn trong việc:

• Quản lý hành vi
• Tập trung chú ý
• Kiểm soát hoạt động quá mức
• Điều chỉnh cảm xúc
• Giữ tổ chức
• Duy trì sự tập trung
• Tuân theo hướng dẫn
• Ngồi yên

Thông thường, trẻ được chẩn đoán ADHD khi còn nhỏ và tình trạng này có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Tuy nhiên, ADHD có thể được kiểm soát bằng phương pháp điều trị phù hợp. Nếu không được điều trị, ADHD có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng và kéo dài suốt đời.

ADHD phổ biến như thế nào?

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), khoảng 11% trẻ em Hoa Kỳ từ 2 đến 17 tuổi đã được chẩn đoán mắc ADHD. Trên toàn thế giới, con số này là khoảng 7,2%.

Bé trai được chẩn đoán ADHD nhiều hơn gấp đôi so với bé gái. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là bé trai mắc ADHD nhiều hơn. Thực tế, bé trai thường có các triệu chứng tăng động dễ nhận biết hơn, trong khi bé gái có xu hướng biểu hiện triệu chứng thiếu chú ý, khiến việc chẩn đoán khó khăn hơn.

Các loại ADHD

ADHD có bốn kiểu biểu hiện khác nhau. Các bác sĩ sẽ dựa vào các triệu chứng của trẻ để chẩn đoán:

1. ADHD chủ yếu là giảm chú ý
   • Trẻ gặp khó khăn trong việc tập trung, tổ chức và hoàn thành nhiệm vụ.
   • Trẻ không có nhiều triệu chứng tăng động/hiếu động.
   • Trước đây được gọi là rối loạn giảm chú ý (ADD).
2. ADHD chủ yếu là tăng động – xung động
   • Trẻ hiếu động quá mức, không thể ngồi yên, hay nói nhiều, bồn chồn, và hành động mà không suy nghĩ trước.
   • Ít gặp khó khăn về khả năng tập trung so với nhóm ADHD chủ yếu là giảm chú ý.
3. ADHD kết hợp (phổ biến nhất, chiếm khoảng 70%)
   • Trẻ có ít nhất 6 triệu chứng thuộc cả hai nhóm trên.
   • Đây là dạng ADHD phổ biến nhất mà nhiều người thường nghĩ đến khi nhắc đến ADHD.
4. ADHD không đặc hiệu
   • Trẻ có triệu chứng ADHD nhưng không đáp ứng đầy đủ tiêu chí để chẩn đoán một trong ba dạng trên.

Sự khác biệt giữa ADD và ADHD

Trước đây, thuật ngữ ADD (Rối loạn giảm chú ý) được dùng để chỉ ADHD dạng chủ yếu là thiếu chú ý. Tuy nhiên, vào năm 1994, Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ đã chính thức đổi tên tất cả các loại thành ADHD, bất kể có triệu chứng tăng động hay không. Vì vậy, ngày nay thuật ngữ ADD không còn được sử dụng chính thức.

Triệu chứng của ADHD

Bác sĩ chẩn đoán ADHD dựa trên các triệu chứng cụ thể, phải ảnh hưởng đến ít nhất hai môi trường sống (như ở nhà và trường học) và kéo dài tối thiểu 6 tháng.

1. ADHD dạng giảm chú ý (trẻ có ít nhất 6 trong 9 triệu chứng sau):

• Khó tập trung vào chi tiết hoặc mắc lỗi do bất cẩn.
• Gặp khó khăn trong việc duy trì sự chú ý vào nhiệm vụ hoặc hoạt động.
• Thường xuyên không lắng nghe khi được nói chuyện trực tiếp.
• Không tuân theo hướng dẫn và không hoàn thành nhiệm vụ.
• Khó khăn trong việc tổ chức công việc.
• Tránh hoặc không thích các nhiệm vụ đòi hỏi sự tập trung lâu dài.
• Thường xuyên mất đồ.
• Dễ bị phân tâm bởi các yếu tố bên ngoài.
• Hay quên trong các hoạt động hàng ngày.

2. ADHD dạng tăng động – xung động (trẻ có ít nhất 6 trong 9 triệu chứng sau):

• Thường xuyên cựa quậy, bồn chồn hoặc gõ chân tay liên tục.
• Rời khỏi chỗ ngồi trong các tình huống cần ngồi yên.
• Chạy hoặc leo trèo quá mức trong những tình huống không phù hợp.
• Gặp khó khăn khi chơi hoặc tham gia các hoạt động một cách yên tĩnh.
• Luôn trong trạng thái “động cơ chạy không ngừng”.
• Nói quá nhiều.
• Thường xuyên ngắt lời người khác hoặc trả lời trước khi câu hỏi được hoàn thành.
• Gặp khó khăn khi chờ đến lượt.
• Hay chen ngang vào cuộc trò chuyện hoặc trò chơi của người khác.

Nguyên nhân của ADHD

Các nhà khoa học đã xác định được sự khác biệt trong cấu trúc và hoạt động của não bộ ở người mắc ADHD, đặc biệt là ở thùy trán – khu vực chịu trách nhiệm về lập kế hoạch, chú ý, ra quyết định và kiểm soát hành vi.

Các yếu tố nguy cơ gây ADHD có thể bao gồm:

• Di truyền (ADHD có tính di truyền cao, trẻ có bố/mẹ mắc ADHD có nguy cơ cao hơn).
• Sinh non hoặc cân nặng khi sinh thấp.
• Tiếp xúc với chì hoặc các chất độc khác.
• Mẹ sử dụng rượu, thuốc lá, hoặc ma túy trong thai kỳ.

Lưu ý: ADHD không phải do:

• Ăn quá nhiều đường.
• Tiếp xúc với màn hình quá nhiều.
• Phương pháp nuôi dạy con kém.
• Môi trường sống nghèo đói.

Hậu quả của ADHD nếu không được điều trị

Nếu không được điều trị, ADHD có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng lâu dài như:

• Tự ti, trầm cảm và lo âu.
• Rối loạn ăn uống, mất ngủ.
• Hành vi bốc đồng, nguy hiểm.
• Khó khăn trong các mối quan hệ xã hội.
• Thành tích học tập kém, gặp khó khăn trong công việc.

Chẩn đoán và điều trị ADHD

Hiện không có xét nghiệm cụ thể nào để chẩn đoán ADHD. Bác sĩ thường dựa trên quan sát hành vi từ nhiều nguồn như phụ huynh, giáo viên và các chuyên gia y tế.

Phương pháp điều trị ADHD

1. Liệu pháp hành vi (ưu tiên hàng đầu cho trẻ dưới 6 tuổi)
   • Hướng dẫn cha mẹ về quản lý hành vi.
   • Đào tạo kỹ năng xã hội.
   • Rèn luyện chức năng điều hành (lập kế hoạch, kiểm soát cảm xúc).
2. Thuốc điều trị ADHD (áp dụng cho trẻ trên 6 tuổi)
   • Thuốc kích thích (Stimulants) như methylphenidate giúp giảm triệu chứng ADHD hiệu quả.
   • Thuốc không kích thích có tác dụng lâu dài hơn nhưng hiệu quả chậm hơn.
   • Thuốc chống trầm cảm đôi khi được sử dụng kèm theo khi cần.

Kết luận

ADHD là một tình trạng mãn tính, có thể kéo dài suốt đời. Tuy nhiên, với liệu pháp phù hợp, trẻ có thể học cách kiểm soát triệu chứng và phát triển tốt. Nếu bạn nghi ngờ con mình mắc ADHD, hãy liên hệ với chuyên gia để được tư vấn và hỗ trợ.

ADHD có phân loại mức độ nặng nhẹ không?

Có, ADHD được phân thành 3 mức độ theo DSM-5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần, phiên bản thứ 5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ. Mức độ của ADHD được xác định dựa trên mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và ảnh hưởng của chúng đến cuộc sống hàng ngày của trẻ.

🔹 1. ADHD mức độ nhẹ (Mild ADHD)

✅ Triệu chứng:

• Chỉ có một số triệu chứng (tối thiểu 6 triệu chứng với trẻ em, 5 với người lớn).
• Các triệu chứng không thường xuyên và không ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày.
• Trẻ có thể gặp khó khăn nhẹ trong việc tập trung, ghi nhớ, hoặc điều chỉnh cảm xúc, nhưng vẫn có thể kiểm soát được trong hầu hết các tình huống.

✅ Ảnh hưởng:

• Có thể gây ra một số rắc rối nhỏ trong học tập hoặc công việc, nhưng không làm suy giảm nghiêm trọng chức năng hàng ngày.
• Trẻ có thể dễ mất tập trung hoặc quên bài tập, nhưng vẫn hoàn thành nhiệm vụ nếu có sự nhắc nhở.
• Tăng động không quá rõ ràng, có thể chỉ là bồn chồn nhẹ hoặc hay nói nhiều.

✅ Cách quản lý:

• Can thiệp hành vi: Cha mẹ có thể sử dụng các chiến lược quản lý hành vi tại nhà.
• Tạo môi trường học tập phù hợp: Trẻ có thể cần lịch trình rõ ràng, ít yếu tố gây xao nhãng.
• Thuốc thường không cần thiết trừ khi các triệu chứng bắt đầu ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

🔹 2. ADHD mức độ trung bình (Moderate ADHD)

✅ Triệu chứng:

• Các triệu chứng xuất hiện thường xuyên hơn và rõ ràng hơn.
• Trẻ gặp khó khăn trong nhiều tình huống khác nhau (ở nhà, trường học, nơi công cộng).
• Có thể có cả tăng động, bốc đồng lẫn giảm chú ý với mức độ đáng kể.

✅ Ảnh hưởng:

• Ảnh hưởng đến học tập, công việc và các mối quan hệ xã hội.
• Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hoàn thành bài tập, tổ chức thời gian hoặc tuân thủ các quy tắc.
• Hành vi bốc đồng có thể gây ảnh hưởng đến bạn bè, giáo viên và gia đình.

✅ Cách quản lý:

• Can thiệp hành vi kết hợp với liệu pháp tâm lý.
• Có thể cần sử dụng thuốc để kiểm soát triệu chứng nếu ADHD làm suy giảm nghiêm trọng khả năng học tập và tương tác xã hội.
• Hỗ trợ học tập: Trẻ có thể cần chương trình giáo dục đặc biệt hoặc sự điều chỉnh từ giáo viên.

🔹 3. ADHD mức độ nặng (Severe ADHD)

✅ Triệu chứng:

• Triệu chứng xuất hiện rất thường xuyên và ở mức độ nghiêm trọng.
• Trẻ có cả vấn đề giảm chú ý và tăng động/xung động rất rõ ràng.
• Hành vi bốc đồng có thể dẫn đến nguy cơ nguy hiểm (ví dụ: chạy nhảy không kiểm soát, gây gổ với người khác).

✅ Ảnh hưởng:

• Ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập, công việc và cuộc sống gia đình.
• Trẻ có thể bị đuổi học, gặp khó khăn trong kết bạn hoặc bị xa lánh do hành vi không kiểm soát được.
• Có nguy cơ trầm cảm, lo âu, rối loạn hành vi cao hơn so với ADHD nhẹ và trung bình.

✅ Cách quản lý:

• Kết hợp điều trị thuốc, liệu pháp hành vi và hỗ trợ từ giáo viên/cha mẹ.
• Có thể cần chương trình giáo dục đặc biệt để đảm bảo trẻ được hỗ trợ tốt nhất.
• Giám sát chặt chẽ từ phụ huynh và chuyên gia để tránh các hành vi nguy hiểm.

⏳ ADHD có thể thay đổi mức độ theo thời gian không?

✔️ Có! Mức độ ADHD không cố định mà có thể thay đổi theo thời gian và hoàn cảnh:

• Trẻ nhỏ có thể tăng động nhiều nhưng khi lớn lên có thể bớt hiếu động và chỉ còn gặp khó khăn với sự tập trung.
• Những can thiệp sớm và phù hợp có thể giúp trẻ từ mức độ nặng trở thành trung bình hoặc nhẹ.
• Nếu không điều trị, ADHD có thể trở nên nghiêm trọng hơn và gây hậu quả tiêu cực lâu dài.

📌 Kết luận: ADHD có mức độ nặng nhẹ khác nhau

✔ ADHD có thể nhẹ, trung bình hoặc nặng, tùy vào mức độ ảnh hưởng của các triệu chứng đến cuộc sống hàng ngày.
✔ ADHD mức độ nhẹ có thể quản lý mà không cần thuốc, nhưng ADHD nặng thường cần hỗ trợ chuyên sâu hơn.
✔ Điều quan trọng nhất là can thiệp sớm, hỗ trợ liên tục và điều chỉnh phương pháp phù hợp để giúp trẻ phát triển tốt nhất

 

CHÚNG TÔI LÀM GÌ VỚI TRẺ ADHD:

Với trẻ dưới 6 tuổi, chúng tôi sẽ cho chơi sàn nhảy, leo trèo, chơi xích đu. Tổ chức những hoạt động chơi như nhảy cò cò, chui qua ống hẹp. Mục đích là để hiểu luật chơi và tập chờ đợi. 

Chúng tôi sẽ hướng trẻ chơi những hoạt động tĩnh như chơi với nước, màu, cát động lực, xếp hình nếu trẻ muốn    

Với trẻ tiểu học trên 6 tuổi; chúng tôi khuyến khích ba mẹ cho trẻ ngồi ở hàng ghế đầu trong lớp học. Trong lớp học, nên cho trẻ hoạt động như lên lau bảng, phát bài tập. Chuẩn bị cho bé khối Rubik để tay trẻ có thể xoay trong lúc học, điều này giúp trẻ tập trung hơn khi nghe giảng bài. Nếu cần phát biểu hãy nói với giáo viên khuyến khích trẻ phát biểu nhiều hơn.

Khi ở nhà, hãy cho trẻ khám phá các môn thể thao và tìm ra môn trẻ thích (đá banh, võ thuật, bơi lội v.v…)

Trẻ thường sẽ không có hứng thú viết lên tập. Chúng tôi sẽ khuyến khích trẻ viết trên cát đất ướt.

Lưu ý: Với trẻ ADHD chúng tôi khuyến khích các hoạt động ngoài trời, tăng cường thể dục thể thao. Nếu trẻ cảm thấy quá tải với bài tập về nhà, hãy để trẻ giải lao và hỏi lại xem trẻ có muốn làm tiếp không. Tránh việc ép buộc trẻ làm bài tập về nhà.