Trẻ tự kỷ là nhóm trẻ em mắc rối loạn phát triển thần kinh, thường xuất hiện từ giai đoạn đầu đời và kéo dài suốt quá trình trưởng thành nếu không được can thiệp kịp thời. Ảnh hưởng của tự kỷ đến tương lai của trẻ là không nhỏ. Vì vậy, nhận biết sớm và can thiệp đúng cách đóng vai trò then chốt trong việc giúp trẻ phát triển bình thường và hòa nhập cộng đồng. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng Học viện phát triển ngôn ngữ SPEECH tìm hiểu về biểu hiện và các phương pháp hỗ trợ hiệu quả dành cho trẻ tự kỷ.
Phát hiện sớm trẻ tự kỷ có cần thiết?
Nhiều nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng việc chẩn đoán và can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ, đặc biệt trong “giai đoạn vàng” từ 18 tháng đến 5 tuổi có thể tạo ra sự khác biệt rõ rệt. Đây là thời kỳ não bộ của trẻ có khả năng tiếp nhận tốt, học hỏi và thay đổi. Vì vậy, các chương trình can thiệp về hành vi, ngôn ngữ và kỹ năng xã hội sẽ đạt hiệu quả cao hơn. Trẻ có thể cải thiện rõ rệt về khả năng giao tiếp, giảm các hành vi bất thường và tăng cơ hội học tập trong môi trường bình thường.
Tự kỷ ảnh hưởng trực tiếp tới tương lai và sự phát triển của trẻ.
Ngược lại, nếu phát hiện muộn, trẻ dễ bị bỏ lỡ các cơ hội phát triển quan trọng. Đồng thời việc can thiệp sau này sẽ khó khăn, tốn kém hơn và hiệu quả cũng bị hạn chế. Ngoài ra, sự chậm trễ trong can thiệp trẻ tự kỷ còn tạo gánh nặng tâm lý cho cha mẹ và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của cả gia đình.
Vì vậy, việc theo dõi sát sao sự phát triển của trẻ trong những năm đầu đời, nhận diện sớm các dấu hiệu nhận biết tự kỷ và đưa trẻ đi thăm khám là điều cần thiết. Phát hiện sớm không chỉ giúp trẻ có cơ hội phát triển tối ưu, mà còn giảm thiểu tác động lâu dài của tự kỷ lên cuộc sống của trẻ và gia đình.
5 biểu hiện phổ biến ở trẻ tự kỷ
Biểu hiện phổ biến ở trẻ tự kỷ và những khiếm khuyết trong giao tiếp, tương tác xã hội và rối loạn hành vi. Cụ thể như sau:
Trẻ tự kỷ hay cáu gắt
Cáu gắt là một biểu hiện thường gặp ở trẻ tự kỷ. Trẻ tự kỷ hay cáu gắt phản ánh những khó khăn trong giao tiếp, điều hòa cảm xúc và xử lý cảm giác. Nhiều trẻ không thể diễn đạt nhu cầu hoặc cảm xúc bằng lời vì ngôn ngữ bị hạn chế nên dễ phản ứng bằng cách khóc, la hét hoặc giận dữ khi bị hiểu sai hoặc nhu cầu không được đáp ứng.
Ngoài ra, trẻ tự kỷ thường nhạy cảm quá mức với các kích thích như âm thanh, ánh sáng, đụng chạm,… Những tác nhân này có thể gây khó chịu và làm trẻ dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, dẫn đến cáu gắt. Trẻ tự kỷ hay cáu gắt không phải là hành vi “hư” mà là cách trẻ phản ứng với thế giới xung quanh khi chưa có công cụ giao tiếp phù hợp.
Trẻ tự kỷ hay cáu gắt vì khó kiểm soát được cảm xúc.
Nhại lời ở trẻ tự kỷ
Nhại lời (hay còn gọi là echolalia) là một biểu hiện ngôn ngữ phổ biến ở trẻ tự kỷ, thể hiện qua việc lặp đi lặp lại lời nói của người khác một cách máy móc, không đúng ngữ cảnh, thậm chí có ý trêu đùa, chế giễu. Trẻ có thể nhại ngay sau khi nghe (nhại lời tức thì) hoặc sau một khoảng thời gian (nhại lời trì hoãn), như lặp lại các câu trong phim hoạt hình, quảng cáo hay lời người lớn từng nói.
Nhại lời ở trẻ tự kỷ vừa là hành vi bắt chước đơn thuần, vừa phản ánh nỗ lực của trẻ trong việc giao tiếp, nhất là khi chưa phát triển đủ kỹ năng sử dụng ngôn ngữ có mục đích. Ở một số trường hợp, nhại lời là bước đầu để hình thành ngôn ngữ, nếu được can thiệp đúng cách. Tuy nhiên, nếu nhại lời kéo dài ở trẻ tự kỷ mà không có sự cải thiện, điều này ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp hiệu quả của trẻ.
Động kinh ở trẻ tự kỷ
Trẻ tự kỷ thường có biểu hiện động kinh. Đây là tình trạng rối loạn thần kinh xảy ra khá phổ biến ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ, với tỷ lệ ước tính khoảng 20 – 30%. Động kinh khiến trẻ tự kỷ dễ xuất hiện cơn co giật toàn thân, mất ý thức thoáng qua hoặc những biểu hiện mờ nhạt hơn như đờ người, chớp mắt liên tục, mất tập trung đột ngột,…
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng động kinh ở trẻ tự kỷ chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên có thể liên quan đến bất thường trong hoạt động điện não và sự phát triển không điển hình của hệ thần kinh. Đặc biệt, động kinh có xu hướng xuất hiện nhiều hơn ở những trẻ tự kỷ có kèm chậm phát triển trí tuệ.
Nói nhảm ở trẻ tự kỷ
Nói nhảm là nói không đúng ngữ cảnh, lặp đi lặp lại những câu vô nghĩa. Đây cũng là một biểu hiện phổ biến ở trẻ tự kỷ. Trẻ có thể nói liên tục về một chủ đề không liên quan đến tình huống hiện tại, lặp lại những câu không ai hiểu hoặc tự trò chuyện một mình.
Nói nhảm ở trẻ tự kỷ bắt nguồn từ những khó khăn trong giao tiếp xã hội, xử lý ngôn ngữ và điều tiết hành vi. Một số trẻ dùng lời nói lặp lại để tự trấn an, thể hiện cảm xúc, hoặc do không nhận thức rõ mối liên hệ giữa ngôn ngữ và ngữ cảnh giao tiếp. Ngoài ra, trẻ cũng có thể bị ảnh hưởng bởi trí tưởng tượng phong phú hoặc nội dung nghe – nhìn được ghi nhớ một cách máy móc từ trước. Nếu không được hướng dẫn đúng cách, nói nhảm dễ gây cản trở khả năng giao tiếp thực tế của trẻ.
Rối loạn hành vi
Trẻ tự kỷ còn có biểu hiện rối loạn hành vi, thể hiện qua các hành vi lặp đi lặp lại, bốc đồng, tự gây tổn thương hoặc phản ứng không phù hợp với tình huống. Trẻ có xu hướng đập đồ, la hét, tự cào cấu bản thân hoặc có hành vi chống đối khi bị thay đổi thói quen hay gặp tình huống khó chịu.
Những rối loạn này thường bắt nguồn từ khó khăn trong giao tiếp, khả năng điều chỉnh cảm xúc và xử lý thông tin giác quan. Khi không thể diễn đạt nhu cầu hoặc cảm xúc bằng lời, trẻ dễ bộc lộ qua hành vi tiêu cực như một cách để “phản ứng” hoặc “truyền đạt”. Nếu không được can thiệp đúng cách, các hành vi này có thể trở thành thói quen khó điều chỉnh và ảnh hưởng đến quá trình học tập, trị liệu cũng như khả năng hòa nhập xã hội của trẻ.
Trẻ bị tự kỷ cần được phát hiện sớm và can thiệp kịp thời.
Cần làm gì khi phát hiện trẻ tự kỷ?
Khi phát hiện trẻ có dấu hiệu tự kỷ, nên đưa trẻ đi thăm khám chuyên khoa (tâm lý, tâm thần, nhi khoa phát triển,…) để được thăm khám và chẩn đoán chính xác tình trạng của trẻ. Việc can thiệp sớm ngay từ giai đoạn đầu mang lại hiệu quả cao hơn, giúp trẻ phát triển tốt hơn về ngôn ngữ, hành vi và kỹ năng xã hội.
Sau khi có chẩn đoán, phụ huynh nên phối hợp chặt chẽ với các chuyên gia để xây dựng kế hoạch can thiệp phù hợp theo từng mức độ và tình trạng của trẻ, có thể bao gồm trị liệu ngôn ngữ, can thiệp hành vi, giáo dục đặc biệt, hỗ trợ cảm giác…
Đồng thời, gia đình giữ vai trò rất quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ tự kỷ. Cần tạo môi trường ổn định, yêu thương, kiên nhẫn và đồng hành cùng trẻ luyện tập kỹ năng hằng ngày. Phát hiện sớm – can thiệp đúng là những yếu tố then chốt giúp trẻ tự kỷ có cơ hội phát triển tối đa khả năng của mình.
Học viện phát triển ngôn ngữ SPEECH – sẵn sàng đồng hành cùng trẻ tự kỷ.
Học viện phát triển ngôn ngữ SPEECH sẵn sàng đồng hành cùng trẻ tự kỷ và phụ huynh để mở ra tương lai mới cho các em. Với đội ngũ chuyên gia giàu kiến thức và kinh nghiệm, SPEECH xác định rõ tình trạng của trẻ, xây dựng lộ trình can thiệp đúng đắn, phù hợp và hiệu quả.
Tự kỷ không phải là dấu chấm hết cho sự phát triển của trẻ, mà là một hành trình cần sự đồng hành kiên trì và đúng hướng từ gia đình, chuyên gia và cộng đồng. Trẻ tự kỷ hoàn toàn có thể tiến bộ, phát triển kỹ năng và hòa nhập xã hội nếu được phát hiện sớm và can thiệp kịp thời. Với Học viện phát triển ngôn ngữ SPEECH, mỗi trẻ tự kỷ đều xứng đáng được trao cơ hội, được thấu hiểu, tôn trọng và phát triển tiềm năng theo cách riêng của mình.
