Giao tiếp với trẻ tự kỷ là một thử thách đối với cha mẹ, thầy cô và người chăm sóc. Vì vậy cần những phương pháp giao tiếp phù hợp để kết nối hiệu quả. Trong bài viết này, hãy cùng Học viện Phát triển Ngôn ngữ SPEECH giải đáp thắc mắc “trẻ tự kỷ giao tiếp như thế nào” và tìm hiểu 5 cách giao tiếp khoa học, dễ áp dụng, giúp hỗ trợ trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp và xây dựng mối quan hệ tích cực với mọi người.
Giao tiếp hiệu quả có vai trò tích cực với sự phát triển của trẻ tự kỷ.
Giao tiếp hiệu quả với trẻ tự kỷ có ý nghĩa như thế nào?
Trẻ tự kỷ gặp khó khăn trong việc sử dụng và hiểu ngôn ngữ, biểu đạt cảm xúc, duy trì tương tác xã hội hay đọc hiểu các tín hiệu phi ngôn ngữ như ánh mắt, cử chỉ, giọng nói. Dạy trẻ tự kỷ giao tiếp hiệu quả có ý nghĩa rất quan trọng với sự phát triển và tương lai của trẻ, không chỉ hỗ trợ mà còn là chìa khóa giúp trẻ phát triển và hòa nhập với thế giới xung quanh.
Thứ nhất, giao tiếp hiệu quả giúp trẻ tự kỷ biểu đạt nhu cầu, cảm xúc và suy nghĩ. Nhiều trẻ tự kỷ không biết cách nói ra khi đói, khát, buồn, đau hay lo lắng. Nếu không có công cụ hay phương pháp phù hợp, trẻ có thể phản ứng bằng cách la hét, khóc, né tránh hoặc có hành vi tự kích thích (như đập đầu, lắc lư).
Thứ hai, giao tiếp hiệu quả giúp giảm hành vi tiêu cực ở trẻ tự kỷ. Nhiều hành vi “khó hiểu” ở trẻ tự kỷ thực chất là cách trẻ phản ứng với sự bất lực trong giao tiếp. Khi có thể diễn đạt điều mình muốn hoặc hiểu được người khác đang nói gì, trẻ ít có xu hướng hành vi phản kháng, quấy phá hoặc tự làm đau mình.
Thứ ba, giao tiếp là nền tảng để trẻ tự kỷ hình thành các mối quan hệ xã hội. Khi có phương pháp giao tiếp hiệu quả, trẻ sẽ có nhiều cơ hội tham gia vào hoạt động nhóm, chơi với bạn bè, học kỹ năng xã hội và phát triển cảm xúc cá nhân. Điều này đặc biệt quan trọng trong quá trình hòa nhập học đường và tương lai của trẻ.
Thứ tư, giao tiếp hiệu quả hỗ trợ quá trình học tập và phát triển nhận thức ở trẻ tự kỷ. Ngôn ngữ và giao tiếp không chỉ dùng để trò chuyện, mà còn là phương tiện giúp trẻ hiểu bài học, ghi nhớ thông tin, tiếp nhận hướng dẫn và phản hồi với giáo viên.
Cuối cùng, giao tiếp là cầu nối tình cảm giữa trẻ và người thân. Cha mẹ hiểu con hơn, con cảm nhận được tình yêu và sự đồng hành. Sự gắn kết này là yếu tố tinh thần quan trọng giúp trẻ tự kỷ vững vàng hơn trong hành trình phát triển.
Tìm hiểu 5 cách giao tiếp với trẻ tự kỷ
Trong phần tiếp theo của bài viết, Học viện Phát triển Ngôn ngữ SPEECH sẽ hướng dẫn cha mẹ 5 cách giao tiếp với trẻ tự kỷ.
Sử dụng ngôn ngữ đơn giản
Sử dụng ngôn ngữ đơn giản là một trong những cách quan trọng khi giao tiếp với trẻ tự kỷ. Nhiều trẻ gặp khó khăn trong việc xử lý thông tin phức tạp hoặc ghi nhớ các câu nói dài. Vì vậy, người lớn nên nói ngắn gọn, rõ ràng và tập trung vào từ khóa chính.
Nếu cần, nên kết hợp lời nói với cử chỉ minh họa hoặc hình ảnh trực quan để tăng khả năng hiểu khi giao tiếp với trẻ tự kỷ. Tránh sử dụng từ ngữ mơ hồ, ẩn dụ hoặc châm biếm, nói giảm nói tránh. Ngôn ngữ đơn giản, nhất quán và dễ đoán sẽ tạo cảm giác an toàn và giúp trẻ tự tin hơn trong giao tiếp hàng ngày.
Sử dụng ngôn ngữ đơn giản khi giao tiếp với trẻ tự kỷ.
Nói chậm lại
Khi giao tiếp với trẻ tự kỷ, việc nói chậm lại giúp trẻ có thêm thời gian xử lý và hiểu thông tin. Nói quá nhanh dễ khiến trẻ bị rối, mất tập trung hoặc không kịp phản ứng. Người lớn nên giữ tốc độ nói vừa phải, nói chậm lại, ngắt nghỉ hợp lý giữa các cụm từ và kiên nhẫn chờ trẻ phản hồi.
Nói chậm còn giúp người chăm sóc trẻ tự kỷ kiểm soát tốt hơn nội dung và cách truyền đạt. Khi kết hợp với ánh mắt, cử chỉ hoặc hình ảnh minh họa, lời nói chậm rãi càng dễ hiểu và dễ ghi nhớ đối với trẻ. Khi trẻ chưa phản ứng ngay, đừng vội lặp lại hay thay đổi câu nói quá nhanh mà cho trẻ thêm thời gian suy nghĩ và phản hồi theo nhịp của riêng mình. Nói chậm còn là biểu hiện của sự tôn trọng và thấu hiểu dành cho trẻ tự kỷ.
Nói ít đi
Nói ít đi không có nghĩa là hạn chế giao tiếp với trẻ tự kỷ, mà là giảm bớt số lượng từ ngữ không cần thiết để thông tin truyền tải trở nên rõ ràng và dễ hiểu hơn. Thay vì nói “Con ơi, đến giờ chuẩn bị đi học rồi, con nhanh thay đồ nhé!”, cha mẹ chỉ cần nói “Thay đồ. Đi học”.
Nói ít đi cũng giúp trẻ tập trung vào hành động hoặc thông tin cần ghi nhớ, giảm tình trạng quá tải ngôn ngữ. Khi lời nói được tinh gọn, người lớn sẽ dễ dàng kết hợp thêm ngôn ngữ cơ thể, hình ảnh hoặc cử chỉ hỗ trợ. Việc “nói ít mà đúng” là một cách tiếp cận hiệu quả và thân thiện trong quá trình đồng hành cùng trẻ tự kỷ.
Giao tiếp không lời
Giao tiếp không lời bao gồm ánh mắt, nét mặt, cử chỉ, tư thế và điệu bộ – là yếu tố quan trọng trong quá trình tương tác xã hội. Khi giao tiếp với trẻ, người lớn cần sử dụng rõ ràng và nhất quán các biểu cảm khuôn mặt, cử chỉ tay, ánh mắt, cũng như khoảng cách cơ thể phù hợp, giúp trẻ dễ nhận diện và bắt chước.
Việc chú trọng giao tiếp không lời giúp trẻ phát triển khả năng “đọc” cảm xúc và ý định của người đối diện, từ đó phản ứng phù hợp trong các tình huống xã hội. Ngoài ra, khi trẻ chưa có hoặc hạn chế ngôn ngữ nói, giao tiếp không lời trở thành công cụ chính để thể hiện nhu cầu và cảm xúc. Hướng dẫn trẻ sử dụng các hành vi không lời như chỉ tay, gật đầu, lắc đầu, nhìn theo, hay thể hiện nét mặt sẽ hỗ trợ tích cực cho quá trình phát triển ngôn ngữ và tương tác xã hội sau này.
Tăng cường trò chơi có người
Trò chơi có người (people games) là những trò chơi không cần đồ vật mà chỉ dựa vào sự tương tác giữa người với người như ú òa, đu đưa, hát theo cử chỉ, hay bắt chước nét mặt Trong quá trình hỗ trợ trẻ tự kỷ phát triển kỹ năng giao tiếp, trò chơi có người giúp trẻ tập trung vào khuôn mặt, giọng nói, và hành động của người đối diện, tạo ra môi trường giao tiếp tự nhiên. Từ đó, trẻ học được cách duy trì ánh mắt, chờ lượt, và điều chỉnh hành vi theo phản ứng của người khác – những kỹ năng nền tảng cho giao tiếp xã hội.
Tăng cường trò chơi có người để giao tiếp hiệu quả với trẻ tự kỷ.
Việc tăng cường “trò chơi có người” còn xây dựng sự kết nối cảm xúc giữa trẻ và người chơi, kích hoạt động lực nội tại của trẻ trong việc tương tác. Khi người lớn linh hoạt điều chỉnh tốc độ, cường độ và cấu trúc trò chơi để phù hợp với trẻ, trẻ sẽ chủ động hơn trong giao tiếp và tham gia vào các tương tác xã hội một cách tự nhiên hơn.
Giao tiếp với trẻ tự kỷ cần lưu ý gì?
Khi giao tiếp với trẻ tự kỷ, điều quan trọng đầu tiên là kiên nhẫn và tôn trọng nhịp phát triển riêng của trẻ. Trẻ có thể chậm phản ứng, không nhìn vào mắt người đối diện hoặc không trả lời ngay lập tức. Người lớn cần chờ đợi, không ép buộc và điều chỉnh cách giao tiếp để phù hợp với khả năng tiếp nhận của trẻ. Việc tạo ra môi trường an toàn, ít gây xao nhãng cũng giúp trẻ cảm thấy thoải mái hơn khi tham gia tương tác.
Ngoài ra, cần quan sát kỹ để nhận biết các tín hiệu giao tiếp đặc biệt của trẻ, ví dụ như chỉ tay, kéo tay người lớn, hoặc nhìn về một vật nào đó để thể hiện nhu cầu. Việc ghi nhận và phản hồi kịp thời các tín hiệu này sẽ giúp trẻ hiểu rằng giao tiếp mang lại hiệu quả, từ đó khuyến khích trẻ chủ động tương tác hơn trong tương lai.
Học viện Phát triển ngôn ngữ SPEECH.
Để biết trẻ tự kỷ giao tiếp như thế nào và dạy trẻ tự kỷ giao tiếp, cha mẹ có thể tìm đến Học viện Phát triển Ngôn ngữ SPEECH. Tại đây, đội ngũ chuyên gia/bác sĩ với nhiều năm kinh nghiệm cùng sự tận tâm trong quá trình làm việc, sẵn sàng đồng hành cùng cha mẹ để giao tiếp hiệu quả với trẻ tự kỷ. Phương pháp và lộ trình can thiệp được SPEECH nghiên cứu kỹ càng và cá nhân hóa sao cho phù hợp với từng trẻ, nhằm nâng cao hiệu quả hỗ trợ.
Giao tiếp hiệu quả với trẻ tự kỷ đòi hỏi sự kiên nhẫn, thấu hiểu và những phương pháp khoa học nhất. Với 5 cách giao tiếp được chia sẻ trong bài, cha mẹ và người chăm sóc có thể tạo nền tảng vững chắc giúp trẻ phát triển kỹ năng tương tác xã hội, ngôn ngữ và cảm xúc. Với Học viện Phát triển Ngôn ngữ SPEECH, mỗi trẻ tự kỷ đều có cách tiếp nhận riêng, điều quan trọng là linh hoạt và luôn lắng nghe nhu cầu của trẻ trong từng tình huống giao tiếp.
