Thế nào là trẻ chậm nói ? nguyên nhân và dấu hiệu. Chậm nói là tình trạng phổ biến ở trẻ nhỏ, với nguyên nhân có thể đến từ bệnh lý hoặc các yếu tố khác. Tuy nhiên, việc nhận biết sớm không phải lúc nào cũng dễ dàng đối với các bậc cha mẹ.
1. Thế nào là chậm nói ở trẻ nhỏ?
Trẻ chậm nói là khi trẻ đạt các mốc phát triển ngôn ngữ muộn hơn so với độ tuổi trung bình của trẻ bình thường. Đây không phải là một bệnh mà là dấu hiệu có thể liên quan đến nhiều nguyên nhân khác nhau, từ sự phát triển cá nhân, môi trường sống đến các vấn đề về thần kinh hoặc tâm lý.
Các mốc độ tuổi phát triển ngôn ngữ bình thường ở trẻ
- 3 – 6 tháng: Trẻ phản ứng với tiếng nói, như chăm chú nhìn người nói chuyện, quay đầu về phía âm thanh, và phát ra những âm đơn giản như “a,” “ba,” “bà.”
- 6 – 9 tháng: Bắt đầu nói nhiều âm hơn, ví dụ “da da,” “ma ma.”
- 9 – 12 tháng: Trẻ phát ra chuỗi âm thanh không rõ nghĩa, nhưng đến khoảng 11 tháng có thể nói vài từ đơn như “măm,” “bố,” “bà.”
- 12 – 18 tháng: Trẻ có khả năng nói những từ dài, phức tạp hơn, ghép từ thành câu đơn giản, nhận biết bộ phận cơ thể và gọi tên con vật khi nhìn tranh.
- 2 – 3 tuổi: Trẻ nói những câu phức tạp, tự đặt câu hỏi, và giao tiếp với người khác dễ dàng.
Những trẻ có sự phát triển ngôn ngữ chậm hơn đáng kể so với các giai đoạn trên được xem là có dấu hiệu chậm nói.
2. Cách nhận biết trẻ chậm nói cơ bản theo độ tuổi
Tùy theo độ tuổi, dấu hiệu chậm nói biểu hiện khác nhau:
- 3 – 4 tháng: Trẻ không phản ứng với âm thanh lớn, không bắt chước âm thanh, hoặc không phát ra âm thanh.
- 7 tháng: Trẻ vẫn không phản ứng với tiếng động mạnh.
- 12 tháng:
- Thờ ơ với mọi thứ xung quanh.
- Không phản ứng khi được gọi tên.
- Chưa nói được từ đơn giản như “ba,” “bà.”
- Không sử dụng cử chỉ như gật đầu, lắc đầu, hoặc âm thanh để biểu đạt nhu cầu.
- 15 tháng:
- Chưa biết nói, chỉ dùng tay chỉ khi được hỏi.
- Không chủ động đòi hỏi hay nói rõ ràng một từ nào.
- Không hiểu hoặc không phản ứng với câu nói đơn giản.
- 18 – 23 tháng tuổi:
- Không phân biệt được các bộ phận cơ thể khi được hỏi.
- Không nói rõ ràng các từ đơn giản, khó tiếp thu từ mới.
- Không hiểu hoặc không phản ứng với những câu đơn giản.
- 24 tháng tuổi:
- Chỉ nói được câu ngắn, không thể tự biểu đạt mong muốn, chỉ lặp lại lời người khác.
- Không thực hiện được những cuộc trò chuyện đơn giản, không hiểu các chỉ dẫn.
- Không tự chơi hoặc không biết chỉ vào tranh và gọi tên con vật, đồ vật khi được hỏi.
- 25 – 35 tháng tuổi:
- Không nói được câu đơn giản, ngắn gọn.
- Không biết đặt câu hỏi.
- Không nhớ được bài thơ, bài hát ngắn dù đã được hướng dẫn.
- 3 – 4 tuổi:
- Không ghép được từ thành câu hoàn chỉnh.
- Khó khăn trong việc phát âm, thường lắp bắp hoặc nói ú ớ, khiến người thân khó hiểu.
- Không hứng thú với việc đọc sách, truyện.
- Thích có bố mẹ bên cạnh, không muốn chơi với bạn bè.
3. Một số nguyên nhân gây chậm nói ở trẻ nhỏ
Nguyên nhân thực thể
Các bệnh lý hoặc bất thường ở cơ quan phát âm như tai, mũi, họng hoặc các vấn đề não bộ như xuất huyết não, viêm màng não, dị tật bẩm sinh đều có thể gây chậm nói ở trẻ. Những tổn thương này ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng nghe, hiểu, và sử dụng ngôn ngữ. Ví dụ, trẻ mắc các bệnh lý về tai như viêm tai giữa kéo dài sẽ không nghe rõ âm thanh, dẫn tới khó khăn trong việc phát âm chính xác và học hỏi ngôn ngữ. Các tổn thương ở não do bệnh lý hoặc biến cố khi sinh cũng gây ảnh hưởng lớn tới vùng não kiểm soát ngôn ngữ, khiến trẻ gặp khó khăn trong phát triển khả năng nói.
Ngoài ra, trẻ tự kỷ cũng thường có biểu hiện chậm nói. Tuy nhiên, không phải tất cả trẻ chậm nói đều mắc tự kỷ. Cha mẹ cần đánh giá kỹ càng để xác định chính xác nguyên nhân và can thiệp phù hợp.
Dính thắng lưỡi
Dính thắng lưỡi là tình trạng dây thắng lưỡi ngắn, xuất hiện từ khi trẻ mới sinh ra. Đây là dị tật bẩm sinh thường gặp ở khoảng 5% trẻ em. Dây thắng lưỡi ngắn làm hạn chế chuyển động của lưỡi, gây khó khăn cho trẻ khi bú mẹ, ăn uống và đặc biệt là phát âm. Trẻ dính thắng lưỡi thường gặp khó khăn khi phát âm những âm tiết đòi hỏi chuyển động linh hoạt của lưỡi như “l”, “r”, “t”. Nếu không được phát hiện và can thiệp sớm bằng các phương pháp phẫu thuật đơn giản, tình trạng này sẽ kéo dài, gây ra những ảnh hưởng lớn tới sự phát triển khả năng ngôn ngữ và tự tin trong giao tiếp của trẻ.
Nguyên nhân tâm lý
Yếu tố tâm lý đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển ngôn ngữ của trẻ. Gia đình cưng chiều quá mức, đáp ứng ngay lập tức các nhu cầu của trẻ mà không khuyến khích trẻ tự diễn đạt bằng lời nói cũng làm trẻ thiếu động lực phát triển kỹ năng nói. Bên cạnh đó, cha mẹ quá bận rộn, ít dành thời gian trò chuyện, giao tiếp với trẻ khiến trẻ thiếu môi trường ngôn ngữ phong phú, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp.
Trẻ từng gặp cú sốc tâm lý, các biến cố lớn trong cuộc sống như mất người thân, thay đổi môi trường sống đột ngột, hoặc chứng kiến những xung đột, bạo lực cũng có thể dẫn đến tình trạng chậm nói. Những cú sốc này khiến trẻ có thể rút lui, không muốn giao tiếp hoặc sợ hãi trong việc diễn đạt suy nghĩ và cảm xúc.
Ngoài ra, có những trẻ chậm nói tạm thời không liên quan đến các nguyên nhân trên. Trường hợp này, bác sĩ có thể hướng dẫn cha mẹ cách hỗ trợ tại nhà.
Xem thêm: Dấu hiệu trẻ chậm nói mà cha mẹ cần lưu ý
4. Cha mẹ nên làm gì khi trẻ chậm nói?
Việc phát hiện và xử lý sớm là chìa khóa để giúp trẻ vượt qua tình trạng chậm nói:
- Đưa trẻ đi khám: Nếu thấy con có biểu hiện bất thường, cha mẹ nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ hoặc chuyên gia ngôn ngữ để được đánh giá và tư vấn.
- Can thiệp y tế nếu cần:
- Trẻ có vấn đề về thính lực (ví dụ: thủng màng nhĩ, viêm tai) có thể cần phẫu thuật để cải thiện khả năng nghe.
- Nếu trẻ có biểu hiện tự kỷ, việc điều trị cần kết hợp với các chuyên gia tâm lý và ngôn ngữ.
- Thay đổi thói quen tại nhà:
- Nói chuyện với trẻ nhiều hơn bằng những từ ngắn, đơn giản, kết hợp cử chỉ minh họa.
- Nói chậm, rõ ràng, cho trẻ nhìn rõ biểu cảm khuôn mặt và khẩu hình.
- Tạo điều kiện để trẻ phải tự biểu đạt nhu cầu, ví dụ: để đồ chơi ngoài tầm với và khuyến khích trẻ yêu cầu.
- Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử để trẻ tập trung vào tương tác với người thân.
5. Học viện Speech, trung tâm hỗ trợ trẻ chậm nói tốt tại quận 7
Trung tâm SPEECH tại TP. Hồ Chí Minh là nơi hỗ trợ chuyên sâu trong việc phát triển ngôn ngữ, hành vi và giao tiếp cho trẻ chậm nói, tự kỷ, tăng động giảm chú ý, nói lắp và nói ngọng. Khi đến với SPEECH, trẻ và gia đình sẽ nhận được:
- Đánh giá chuyên sâu và chính xác:
Đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm sẽ đánh giá chi tiết tình trạng của trẻ, xác định nguyên nhân và lên kế hoạch can thiệp phù hợp. - Liệu trình cá nhân hóa:
Phương pháp can thiệp được thiết kế riêng cho từng trẻ, giúp cải thiện ngôn ngữ, giao tiếp và khả năng tự lập nhanh chóng hơn. - Kết hợp đa phương pháp:
Các chương trình bao gồm trị liệu ngôn ngữ, hành vi, tâm lý và hoạt động nhóm giúp trẻ hòa nhập và phát triển toàn diện. - Hướng dẫn và đồng hành cùng phụ huynh:
Cha mẹ sẽ được hướng dẫn chi tiết về cách hỗ trợ trẻ tại nhà và đồng hành cùng trung tâm trong suốt quá trình can thiệp. - Không gian học tập an toàn, thân thiện:
Môi trường tại SPEECH được thiết kế để kích thích trẻ phát triển ngôn ngữ, giảm căng thẳng và tăng sự tương tác.
Với sứ mệnh đồng hành và giúp trẻ vượt qua rào cản ngôn ngữ, SPEECH không chỉ giúp trẻ cải thiện kỹ năng nói mà còn mang lại hy vọng và niềm tin cho gia đình trên hành trình chăm sóc con.