- Ngôn Ngữ Trị Liệu là gì?
Ngôn ngữ trị liệu còn được giới chuyên môn gọi là Âm Ngữ Trị Liệu là một phương pháp chuyên môn được sử dụng để đánh giá và can thiệp sớm cho trẻ em gặp khó khăn về ngôn ngữ, lời nói, giao tiếp, cũng như các kỹ năng nghe, nói, nhai, và nuốt. Đây là một trong những phương pháp thuộc chuyên ngành Vật lý trị liệu và Phục hồi chức năng, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận, nhằm giải quyết các vấn đề thiếu hụt về ngôn ngữ hoặc các rối loạn liên quan như nói lắp, nói ngọng, thất ngôn, và nhiều vấn đề khác.
Ngoài việc giúp trẻ chậm nói, ngôn ngữ trị liệu còn được áp dụng cho trẻ tự kỷ, trầm cảm, bại não, trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, trẻ mắc hội chứng tự ngược đãi bản thân, trẻ chậm phát triển tâm thần, rối loạn lo âu, rối loạn tâm lý, trẻ tăng động giảm chú ý, trẻ sứt môi hở hàm ếch, khiếm thính, và các vấn đề liên quan khác.
- Những vấn đề mà ngôn ngữ trị liệu có thể hỗ trợ ở trẻ
- Phát âm: Hỗ trợ trẻ bị chậm nói, phát âm không rõ ràng, gặp nhiều lỗi khiến người khác khó hiểu ý muốn nói.
- Độ trôi chảy: Giúp cải thiện việc nói không trôi chảy, nói ngọng, nói lắp.
- Âm lượng và độ vang của giọng nói: Xử lý các vấn đề liên quan đến âm lượng, độ cao và chất lượng giọng nói.
- Hoạt động cơ miệng: Giúp cải thiện tình trạng chảy nhiều nước dãi hay gặp khó khăn khi ăn, nuốt.
- Các chiến lược trong phương pháp ngôn ngữ trị liệu
Ngôn ngữ trị liệu thường được thực hiện bởi các chuyên gia hoặc bác sĩ có chuyên môn về chậm nói, thường theo hình thức 1:1 để đảm bảo phù hợp với từng trẻ. Quá trình này linh hoạt và có lộ trình rõ ràng để đảm bảo hiệu quả.
Hai phương pháp chính trong ngôn ngữ trị liệu cho trẻ chậm nói:
-
- Liệu pháp PROMPT (Tái cấu trúc cơ miệng): Thường áp dụng cho trẻ chậm nói liên quan đến rối loạn Apraxia, tự kỷ, bại não, hoặc khó khăn trong việc phối hợp các cơ quan phát âm như môi, hàm, lưỡi. Phương pháp này giúp trẻ kiểm soát và điều chỉnh các cơ quan tạo ra âm thanh, cảm nhận vị trí của lưỡi, môi, miệng khi phát ra tiếng.
- Phương pháp tăng và thay thế phương tiện giao tiếp (Augmentative and Alternative Communication – AAC): Dùng cho trẻ gặp khó khăn trong giao tiếp, không nói được hoặc diễn đạt khó hiểu. AAC thường sử dụng các công cụ trực quan như hình ảnh, đồ chơi, âm nhạc, và có thể kết hợp với PECS (Pictures Exchange Communication System). Phương pháp này có thể thực hiện bằng cử chỉ, lời nói, ngôn ngữ hình thể tùy theo tình trạng của từng trẻ.
- Quá trình thực hiện ngôn ngữ trị liệu
Phương pháp ngôn ngữ trị liệu cần được xây dựng với kế hoạch và lộ trình rõ ràng dựa trên nền tảng ban đầu của trẻ để đảm bảo hiệu quả. Nhà trị liệu hoặc người hướng dẫn cần phải hiểu quá trình này để thực hiện một cách trơn tru và linh hoạt.
Các bước trong quá trình thực hiện:
- Làm mẫu: Người hướng dẫn làm mẫu mọi hoạt động, từ việc phát âm, cử chỉ, biểu cảm để trẻ bắt chước theo. Ở giai đoạn đầu và sau đó, đây là các biện pháp cần thiết để trẻ học nói và giao tiếp trước khi tiến đến các giai đoạn phức tạp hơn.
- Gợi ý: Cần hỗ trợ trẻ chú ý và thực hiện các chỉ dẫn cụ thể từ chuyên gia.
- Đáp ứng: Mục tiêu của ngôn ngữ trị liệu là giúp trẻ chủ động giao tiếp, nói đúng tình huống, sử dụng ngôn ngữ phù hợp với hoàn cảnh.
Biện pháp hỗ trợ tại nhà:
- Trò chuyện và sử dụng sách tranh, ảnh minh họa rõ nét có liên quan đến chủ đề học.
- Mô tả chi tiết cách tạo âm thanh, cách đặt lưỡi hay môi khi phát âm các âm tiết.
- Chơi các trò chơi như bắt chước tiếng động vật để hỗ trợ quá trình này.
- Thực hiện các biện pháp massage mặt và các bài tập lưỡi, môi, hàm để hỗ trợ hoạt động cơ miệng như ăn, uống, nuốt.
- Lợi ích của ngôn ngữ trị liệu cho trẻ chậm nói
Ngôn ngữ trị liệu giúp trẻ cải thiện kỹ năng nghe, nói, đọc, viết, và dần tiếp xúc với nhiều biện pháp hỗ trợ để nâng cao khả năng nói và hiểu ngôn từ. Can thiệp sớm trước 5 tuổi có thể giúp trẻ cải thiện vượt trội và tích cực.
Các biện pháp can thiệp cụ thể:
- Hoạt động can thiệp ngôn ngữ: Sử dụng sách vở, hình ảnh, trò chơi để kích thích sự tò mò và hứng thú của trẻ, cùng với các hoạt động giao tiếp trực tiếp.
- Trị liệu phát âm: Giúp trẻ phát âm chuẩn xác hơn thông qua các bài tập vận động lưỡi, cơ hàm.
