Chậm nói là tình trạng phổ biến ở trẻ nhỏ, với nguyên nhân có thể đến từ bệnh lý hoặc các yếu tố khác. Tuy nhiên, việc nhận biết sớm không phải lúc nào cũng dễ dàng đối với các bậc cha mẹ.
1. Thế nào là chậm nói ở trẻ nhỏ?
Phát triển ngôn ngữ là một phần quan trọng trong quá trình lớn lên của trẻ, diễn ra theo các giai đoạn nhất định:
- 3 – 6 tháng: Trẻ phản ứng với tiếng nói, như chăm chú nhìn người nói chuyện, quay đầu về phía âm thanh, và phát ra những âm đơn giản như “a,” “ba,” “bà.”
- 6 – 9 tháng: Bắt đầu nói nhiều âm hơn, ví dụ “da da,” “ma ma.”
- 9 – 12 tháng: Trẻ phát ra chuỗi âm thanh không rõ nghĩa, nhưng đến khoảng 11 tháng có thể nói vài từ đơn như “măm,” “bố,” “bà.”
- 12 – 18 tháng: Trẻ có khả năng nói những từ dài, phức tạp hơn, ghép từ thành câu đơn giản, nhận biết bộ phận cơ thể và gọi tên con vật khi nhìn tranh.
- 2 – 3 tuổi: Trẻ nói những câu phức tạp, tự đặt câu hỏi, và giao tiếp với người khác dễ dàng.
Những trẻ có sự phát triển ngôn ngữ chậm hơn đáng kể so với các giai đoạn trên được xem là có dấu hiệu chậm nói.
2. Dấu hiệu nhận biết trẻ chậm nói
Tùy theo độ tuổi, dấu hiệu chậm nói biểu hiện khác nhau:
- 3 – 4 tháng: Trẻ không phản ứng với âm thanh lớn, không bắt chước âm thanh, hoặc không phát ra âm thanh.
- 7 tháng: Trẻ vẫn không phản ứng với tiếng động mạnh.
- 12 tháng:
- Thờ ơ với mọi thứ xung quanh.
- Không phản ứng khi được gọi tên.
- Chưa nói được từ đơn giản như “ba,” “bà.”
- Không sử dụng cử chỉ như gật đầu, lắc đầu, hoặc âm thanh để biểu đạt nhu cầu.
- 15 tháng:
- Chưa biết nói, chỉ dùng tay chỉ khi được hỏi.
- Không chủ động đòi hỏi hay nói rõ ràng một từ nào.
- Không hiểu hoặc không phản ứng với câu nói đơn giản.
- 18 – 23 tháng tuổi:
- Không phân biệt được các bộ phận cơ thể khi được hỏi.
- Không nói rõ ràng các từ đơn giản, khó tiếp thu từ mới.
- Không hiểu hoặc không phản ứng với những câu đơn giản.
- 24 tháng tuổi:
- Chỉ nói được câu ngắn, không thể tự biểu đạt mong muốn, chỉ lặp lại lời người khác.
- Không thực hiện được những cuộc trò chuyện đơn giản, không hiểu các chỉ dẫn.
- Không tự chơi hoặc không biết chỉ vào tranh và gọi tên con vật, đồ vật khi được hỏi.
- 25 – 35 tháng tuổi:
- Không nói được câu đơn giản, ngắn gọn.
- Không biết đặt câu hỏi.
- Không nhớ được bài thơ, bài hát ngắn dù đã được hướng dẫn.
- 3 – 4 tuổi:
- Không ghép được từ thành câu hoàn chỉnh.
- Khó khăn trong việc phát âm, thường lắp bắp hoặc nói ú ớ, khiến người thân khó hiểu.
- Không hứng thú với việc đọc sách, truyện.
- Thích có bố mẹ bên cạnh, không muốn chơi với bạn bè.
3. Nguyên nhân gây chậm nói ở trẻ nhỏ
Chậm nói thường do hai nhóm nguyên nhân chính:
- Nguyên nhân thực thể:
- Bệnh lý hoặc bất thường ở cơ quan phát âm (tai, mũi, họng) hoặc não (ví dụ: xuất huyết não, viêm màng não, dị tật bẩm sinh).
- Trẻ tự kỷ thường có biểu hiện chậm nói, nhưng không phải mọi trường hợp chậm nói đều là tự kỷ.
- Dính thắng lưỡi:
- Tình trạng bẩm sinh này xảy ra ở khoảng 5% trẻ, dây thắng lưỡi ngắn có thể khiến trẻ gặp khó khăn khi bú hoặc nói.
- Nguyên nhân tâm lý:
- Gia đình cưng chiều quá mức hoặc cha mẹ không dành đủ thời gian trò chuyện với trẻ.
- Trẻ gặp cú sốc tâm lý hoặc biến cố cũng có thể dẫn đến chậm nói.
Ngoài ra, có những trẻ chậm nói tạm thời không liên quan đến các nguyên nhân trên. Trường hợp này, bác sĩ có thể hướng dẫn cha mẹ cách hỗ trợ tại nhà.
4. Cha mẹ nên làm gì khi trẻ chậm nói?
Việc phát hiện và xử lý sớm là chìa khóa để giúp trẻ vượt qua tình trạng chậm nói:
- Đưa trẻ đi khám: Nếu thấy con có biểu hiện bất thường, cha mẹ nên đưa trẻ đến gặp bác sĩ hoặc chuyên gia ngôn ngữ để được đánh giá và tư vấn.
- Can thiệp y tế nếu cần:
- Trẻ có vấn đề về thính lực (ví dụ: thủng màng nhĩ, viêm tai) có thể cần phẫu thuật để cải thiện khả năng nghe.
- Nếu trẻ có biểu hiện tự kỷ, việc điều trị cần kết hợp với các chuyên gia tâm lý và ngôn ngữ.
- Thay đổi thói quen tại nhà:
- Nói chuyện với trẻ nhiều hơn bằng những từ ngắn, đơn giản, kết hợp cử chỉ minh họa.
- Nói chậm, rõ ràng, cho trẻ nhìn rõ biểu cảm khuôn mặt và khẩu hình.
- Tạo điều kiện để trẻ phải tự biểu đạt nhu cầu, ví dụ: để đồ chơi ngoài tầm với và khuyến khích trẻ yêu cầu.
- Hạn chế sử dụng thiết bị điện tử để trẻ tập trung vào tương tác với người thân.
5. Đến với trung tâm SPEECH, trẻ sẽ được gì?
Trung tâm SPEECH tại TP. Hồ Chí Minh là nơi hỗ trợ chuyên sâu trong việc phát triển ngôn ngữ, hành vi và giao tiếp cho trẻ chậm nói, tự kỷ, tăng động giảm chú ý, nói lắp và nói ngọng. Khi đến với SPEECH, trẻ và gia đình sẽ nhận được:
- Đánh giá chuyên sâu và chính xác:
Đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm sẽ đánh giá chi tiết tình trạng của trẻ, xác định nguyên nhân và lên kế hoạch can thiệp phù hợp. - Liệu trình cá nhân hóa:
Phương pháp can thiệp được thiết kế riêng cho từng trẻ, giúp cải thiện ngôn ngữ, giao tiếp và khả năng tự lập nhanh chóng hơn. - Kết hợp đa phương pháp:
Các chương trình bao gồm trị liệu ngôn ngữ, hành vi, tâm lý và hoạt động nhóm giúp trẻ hòa nhập và phát triển toàn diện. - Hướng dẫn và đồng hành cùng phụ huynh:
Cha mẹ sẽ được hướng dẫn chi tiết về cách hỗ trợ trẻ tại nhà và đồng hành cùng trung tâm trong suốt quá trình can thiệp. - Không gian học tập an toàn, thân thiện:
Môi trường tại SPEECH được thiết kế để kích thích trẻ phát triển ngôn ngữ, giảm căng thẳng và tăng sự tương tác.
Với sứ mệnh đồng hành và giúp trẻ vượt qua rào cản ngôn ngữ, SPEECH không chỉ giúp trẻ cải thiện kỹ năng nói mà còn mang lại hy vọng và niềm tin cho gia đình trên hành trình chăm sóc con.